Πρόγευμα στη χλόη

Édouard Manet, Πρόγευμα στη χλόη (Le Déjeuner sur l'herbe) (πηγή: Wikimedia Commons/public domain)

Όταν ο Εντουάρ Μανέ ζωγράφιζε αυτό το έργο το 1863 πιθανότατα δεν είχε υποψιαστεί ούτε την σφοδρή κριτική που θα ξεσήκωνε ούτε την ισχυρή επιδραστικότητα που επρόκειτο να έχει στο μέλλον. 

Αυτό το -κατά τα άλλα- ανέμελο ενσταντανέ ενός πικνίκ με δύο γυμνές γυναίκες και δύο ντυμένους άνδρες σε ένα παρισινό πάρκο διέθετε όλα τα συστατικά για να ξεσηκώσει τους πάντες εναντίον του, καθώς κατέρριπτε τους ακαδημαϊκούς κανόνες της εποχής τον έναν μετά τον άλλον. Δεν είναι ασφαλώς τυχαίο ότι το έργο απορρίφθηκε από το επίσημο Σαλόν του Παρισιού και ο ζωγράφος αναγκάστηκε να το εκθέσει στο λεγόμενο «Σαλόνι των Απορριφθέντων».

Πρώτα απ' όλα, η κεντρική γυναικεία μορφή που κοιτά κατάματα τον θεατή. Δεν πρόκειται ούτε για αρχαία θεά, ούτε για μια μυθολογική φιγούρα που θα δικαιολογούσε την γυμνότητά της, αλλά για την Βικτορίν-Λουίζ Μερέν, γνωστό μοντέλο και ζωγράφο της εποχής, γεγονός από μόνο του ικανό να "σκανδαλίσει" το κοινό. 

Οι άνδρες, από την άλλη, είναι ντυμένοι με την μόδα της εποχής και δείχνουν να αδιαφορούν πλήρως για τη γυμνή συνοδό τους, σαν να πρόκειται για κάτι εντελώς συνηθισμένο. Κάποιοι, μάλιστα, θεώρησαν ότι η σκηνή απεικόνιζε την πορνεία που συνηθιζόταν τότε στο Bois de Boulogne, ένα μεγάλο πάρκο στο δυτικό Παρίσι.

Εκτός από τη θεματολογία, η τεχνική πιθανότατα φάνηκε πολύ παράξενη στους θεατές, οι οποίοι, αν δεν σοκαρίστηκαν, σίγουρα θα γέλασαν με αυτές τις επίπεδες φιγούρες που αναμφίβολα θεώρησαν πολύ απρόσεκτα αποδοσμένες. Απουσίαζαν, επίσης, οι βασικοί κανόνες της προοπτικής που δημιουργούσαν την ψευδαίσθηση του τρισδιάστατου χώρου, όπως και οι συμβατικές φωτοσκιάσεις στις ανθρώπινες μορφές. 

Η παραβίαση των συμβατικών κανόνων είναι ιδιαίτερα εμφανής στην γυναικεία μορφή που λούζεται στο παρασκήνιο της κεντρικής σύνθεσης: μοιάζει αρκετά δυσανάλογη και σαν να επιπλέει πάνω από τις υπόλοιπες μορφές, γεγονός που επιτείνει τη χωρική αποδιοργάνωση του πίνακα. Όλα αυτά είναι τα πρώτα σημάδια ότι ο ρεαλισμός στη ζωγραφική επρόκειτο σύντομα να πάει περίπατο…

Το Πρόγευμα στη χλόη είναι ένα έργο τέχνης-ορόσημο που ουσιαστικά συστήνει στο κοινό την μοντέρνα ζωγραφική. Τα επόμενα χρόνια αναπαράχθηκε από πολλούς καλλιτέχνες -μεταξύ αυτών ο Μονέ, ο Σεζάν και ο Πικάσο- δημιουργώντας μία από τις πιο αναγνωρίσιμες συνθέσεις στην ιστορία της ζωγραφικής.

(Το έργο εκτίθεται στο Musée d'Orsay στο Παρίσι)