Κολχίδα: η γη της Μήδειας, του χρυσού και των δασών της βροχής

Η περιοχή της Κολχίδας βρίσκεται στη δυτική Γεωργία. Πρόκειται για μια τριγωνική ζώνη που περικλείεται από τις οροσειρές του Μεγάλου Καυκάσου στα βόρεια και του Μικρού Καυκάσου στα νότια, ενώ στα δυτικά βρέχεται από τα νερά της Μαύρης Θάλασσας. Το ιδιαίτερα θερμό και υγρό κλίμα και η πλούσια βλάστηση και βιοποικιλότητά της τής έχουν δώσει το προσωνύμιο του «μικρού Αμαζόνιου της Ευρασίας». 

Γεωφυσικός χάρτης της Γεωργίας: στα δυτικά διακρίνεται η τριγωνική ζώνη της Κολχίδας (πηγή: Wikimedia Commons)

• Γεωμορφολογία

Η περιοχή της Κολχίδας έχει να επιδείξει μια ποικιλία οικοσυστημάτων που κυμαίνονται από μηδενικό υψόμετρο μέχρι και τα 2.500 μέτρα. Το μεγαλύτερο τμήμα της καλύπτεται από την ορεινή περιοχή Kintrishi-Mtirala, με έκταση 201 τετραγωνικά χιλιόμετρα και υψόμετρα από 250 έως 2.750 μέτρα, που κυριαρχείται από εύκρατα δάση της βροχής. Τα δάση αυτά, από τα αρχαιότερα στη γη, φιλοξενούν μια πλούσια χλωρίδα και πανίδα από ενδημικά είδη, κάποια από τα οποία χρονολογούνται από την εποχή των παγετώνων του Τριτογενούς, δηλαδή πριν από 2,5 εκατομμύρια χρόνια περίπου. Τα δέντρα που επικρατούν στα χαμηλότερα υψόμετρα είναι πλατύφυλλα, όπως οξιές, βελανιδιές και καστανιές, ενώ στα υψηλότερα συναντάμε σημύδες. Εδώ ζουν μεγάλα θηλαστικά, όπως ο ευρωπαϊκός λύγκας, η ευρωπαϊκή καφέ αρκούδα και ο γκρίζος λύκος. 

Η λίμνη Tbikeli στην προστατευόμενη ορεινή ζώνη Kintrishi-Mtirala (φωτ. Paata Vardanashvili/Agency of Protected Areas)

Τα χαμηλότερα τμήματα αποτελούνται από τις πεδιάδες των ποταμών Ριόνι, Ενγκούρι, Κόμπι, Σούψα και άλλων, οι οποίοι πηγάζουν από τον Καύκασο, ενώ κατά μήκος των παράκτιων ζωνών υπάρχουν υγρότοποι. Οι πεδινές εκτάσεις έχουν μέσο υψόμετρο από 100 έως 150 μέτρα, αλλά ορισμένα σημεία τους βρίσκονται κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Η πανίδα και η χλωρίδα των χαμηλών περιοχών περιλαμβάνουν σε υψηλό ποσοστό ενδημικά είδη, πολλά από τα οποία είναι απειλούμενα, όπως ο κολχικός οξύρρυγχος, ένα από τα μεγαλύτερα και αρχαιότερα είδη ψαριών του γλυκού νερού και πηγή για το περίφημο χαβιάρι μπελούγκα. Επίσης, οι υγρότοποι λειτουργούν ως τοποθεσίες ανάπαυσης για τα αποδημητικά πτηνά.

Νεαρός κολχικός οξύρρυγχος που πιάστηκε στον ποταμό Ριόνι (πηγή: archaeologynewsnetwork.blogspot.com/Tamar Edisherashvili/FFI)

Οι χαμηλές αυτές περιοχές έχουν πολύ αυξημένη υγρασία και χαρακτηρίζονται ως υποτροπική ζώνη, με μέση ετήσια βροχόπτωση που φτάνει τo 1,5 μέτρο, ενώ περιστασιακά μπορεί να ξεπεράσει τα 4 μέτρα. Οι ιδιαίτερες αυτές κλιματολογικές συνθήκες ευνοούν την καλλιέργεια εσπεριδοειδών, καπνού, λαχανικών και σιτηρών, ενώ το βασικότερο παραγόμενο προϊόν είναι το τσάι. 

Στο Εθνικό Πάρκο Kolkheti στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας: το κέντρο επισκεπτών και ο πύργος-παρατηρητήριο πουλιών (φωτ. Paata Vardanashvili/Agency of Protected Areas)

• Ιστορία

Ιστορικά η Κολχίδα υπήρξε σημαντικό αρχαίο βασίλειο στην περιοχή του Ευξείνου Πόντου. Ήδη από την ύστερη εποχή του χαλκού (15ος – 8ος αιώνας π.Χ.) είχε αναπτύξει έναν αξιόλογο πολιτισμό, καθώς οι ευνοϊκές κλιματολογικές συνθήκες, οι καλά αρδευόμενες πεδιάδες και οι εξελιγμένες για την εποχή γεωργικές μέθοδοι είχαν συμβάλει στην πλούσια γεωργική παραγωγή. Επίσης, οι κάτοικοι της Κολχίδας είχαν από νωρίς αναπτύξει την μεταλλουργία, και ειδικά του χρυσού, λόγω και των πλούσιων μεταλλείων της περιοχής.

Ο ποταμός Ριόνι, ο Φάσις των αρχαίων Ελλήνων, τον οποίο ο Ηρόδοτος χαρακτήριζε ως σύνορο ανάμεσα στην Ευρώπη και την Ασία (πηγή: Wikimedia Commons)

Σύμφωνα με τη μυθολογία, βασιλιάς της Κολχίδας ήταν ο Αιήτης που κατοικούσε στην πρωτεύουσα του βασιλείου του Αία (που ταυτίζεται με τη σημερινή πόλη Κουτάισι). Ο Αιήτης κρατούσε το περίφημο χρυσόμαλλο δέρας, την προβιά του ιερού κριαριού που με επιθυμία του Δία έσωσε τη ζωή του Φρίξου και της Έλλης. Ο Ιάσονας ανέλαβε από τον Πελία, θείο του και σφετεριστή του θρόνου του πατέρα του, την αποστολή να το μεταφέρει από τη Κολχίδα στην Ιωλκό και έτσι οργάνωσε την περίφημη Αργοναυτική εκστρατεία. Αφού κατάφερε να το αποσπάσει πήρε το δρόμο της επιστροφής, παίρνοντας μαζί του και την κόρη του Αιήτη Μήδεια, την ιστορία της οποίας περιγράφει ο Ευριπίδης στην πασίγνωστη ομώνυμη τραγωδία του. Επίσης, η Κολχίδα αναφέρεται ως πιθανή πατρίδα των Αμαζόνων.

Ιάσονας και Μήδεια: έργο του Βρετανού ζωγράφου John William Waterhouse, 1907 (Ιδιωτική συλλογή)

Το βασίλειο της Κολχίδας είχε αναπτύξει από αρχαιοτάτων χρόνων εμπορικές επαφές με τον ελληνικό κόσμο. Έμποροι που έφτασαν εκεί έμειναν άναυδοι με τα πλούσια μεταλλεία σιδήρου και χρυσού, λέγεται μάλιστα ότι διέδωσαν τρομακτικές ιστορίες για τον τόπο, προκειμένου να κρατήσουν μακριά τους ανεπιθύμητους. Γύρω στο 600 π.Χ. Έλληνες από τη Μίλητο ίδρυσαν δύο αποικίες στην περιοχή, τις πόλεις Φάσις (σημερινό Πότι) στις όχθες του ομώνυμου ποταμού Φάσι (σημερινού Ριόνι) και Διοσκουριάς (σημερινό Σοχούμι, πρωτεύουσα της Αμπχαζίας). Τον 5ο αιώνα ιδρύθηκε από Μιλήσιους ή αποίκους από άλλη πόλη του Εύξεινου η πόλη Πιτυούς (σημερινή Πιτσούντα).

Ηλιοβασίλεμα στο Σοχούμι (πηγή: cyxymu.info)

Αργότερα η Κολχίδα περιήλθε στην κυριαρχία της Περσικής Αυτοκρατορίας, του βασιλείου του Πόντου και κατόπιν της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Στη συνέχεια καταλήφθηκε από τους Άραβες, ενώ κατά το Μεσαίωνα ενώθηκε με το γειτονικό βασίλειο της Ιβηρίας, δημιουργώντας το βασίλειο της Γεωργίας. Αν και δέχτηκε επιδρομές από τους Μογγόλους κατά τον 13ο αιώνα, το βασίλειο κατάφερε να επιβιώσει μέχρι τα τέλη του 15ου αιώνα, οπότε και διαλύθηκε σε ημιανεξάρτητα κρατίδια. Κατόπιν ένα τμήμα της περιοχής της Κολχίδας υποτάχθηκε στους Οθωμανούς, μέχρι το 1800 που προσαρτήθηκε στη Ρωσική Αυτοκρατορία.

Το 2021 η περιοχή της Κολχίδας συμπεριλήφθηκε στη λίστα παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO ως «Κολχικά Δάση της Βροχής και Υγρότοποι».

Άποψη του Κουτάισι (φωτ. Beka Jalagania στο Unsplash)

Bonus Facts

• Η Αμπχαζία είναι μια αυτόνομη περιοχή της Γεωργίας που έχει διακηρύξει μονομερώς την ανεξαρτησία της από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, αναγνωρίζεται όμως ως ανεξάρτητο κράτος μόνο από πέντε χώρες-μέλη του ΟΗΕ: Νικαράγουα, Βενεζουέλα, Ναουρού, Συρία και Ρωσία.
• Εύκρατα δάση της βροχής, εκτός από τη Γεωργία και τα παράλια της βορειοανατολικής Τουρκίας, συναντάμε στις βορειοδυτικές ακτές του Ειρηνικού (Αλάσκα, Καναδάς και βόρεια Καλιφόρνια), σε παράκτιες περιοχές των Βρετανικών Νησιών, στη νότια Νορβηγία, την βορειοδυτική Ισπανία, στα δυτικά Βαλκάνια κατά μήκος της Αδριατικής θάλασσας, στο βόρειο Ιράν, στη νότια Κίνα και την Ταϊβάν, στην Ιαπωνία και την Κορέα, στη νήσο Σαχαλίνη και τις ανατολικές ακτές της Σιβηρίας, στη νότια Χιλή και στην Ωκεανία (νοτιοανατολική Αυστραλία, Τασμανία και Νέα Ζηλανδία).
• Ο μύθος του χρυσόμαλλου δέρατος πιθανότατα σχετίζεται με μια τοπική πρακτική συλλογής χρυσού: σύμφωνα με τον Έλληνα γεωγράφο Στράβωνα, οι ντόπιοι τοποθετούσαν δορές προβάτων στις κοίτες των ποταμών, ώστε τα ψήγματα χρυσού που έφερνε το ρεύμα να κολλούν στο μαλλί.

Πηγές: Naturalworldheritagesites , Unesco , Wikipedia (1), (2) , (3) , Wblog , Caucasus Nature Fund