Οι Πολύ Πλούσιες Ώρες του Δούκα του Μπερί

Το πρωτοχρονιάτικο τραπέζι του Ιωάννη, δούκα του Μπερί (λεπτομέρεια από την μικρογραφία του Ιανουαρίου από τις "Πολύ Πλούσιες Ώρες του Δούκα του Μπερί"). Ο δούκας διακρίνεται καθισμένος κάτω δεξιά, με την πλάτη στη φωτιά, ντυμένος στα μπλε και με γούνινο σκούφο, ενώ υποδέχεται τους καλεσμένους του. Πίσω του διακρίνεται η επιγραφή "Πλησιάστε! Πλησιάστε!". Υπηρέτες σερβίρουν ποτά, ενώ οι καλεσμένοι δοκιμάζουν τα πλούσια εδέσματα. Πάνω από το τζάκι είναι τα εμβλήματα του δούκα. Τη σύνθεση συμπληρώνουν δύο μικρά σκυλιά στο τραπέζι και ένα κυνηγόσκυλο στο πάτωμα. Η ταπισερί στο πίσω μέρος του δωματίου εικονίζει επεισόδια από τον Τρωικό Πόλεμο. (φωτ. Wikimedia Commons/public domain)

Ο Ιωάννης, δούκας του Μπερί και της Ωβέρνης και κόμης του Πουατιέ και του Μονπενσιέ (1340-1416), ήταν ο τρίτος γιος του βασιλιά της Γαλλίας Ιωάννη Β' του Αγαθού και της Μπόννης του Λουξεμβούργου. Υπήρξε, επίσης, αδελφός και θείος βασιλιάδων της Γαλλίας, του Καρόλου Ε' και του Καρόλου ΣΤ'΄αντίστοιχα, ενώ διετέλεσε και αντιβασιλιάς του ανιψιού του μέχρι την ενηλικίωσή του. 

Εκτός από εξέχουσα μορφή στην πολιτική σκηνή της Γαλλίας, ο Ζαν ντε Μπερί υπήρξε σπουδαιότατος πάτρονας των τεχνών, σε σημείο που θεωρείται ότι συνέβαλε σημαντικά στην ανανέωση της τέχνης της εποχής του. Η "αδυναμία¨" του ήταν τα εικονογραφημένα χειρόγραφα, για τον λόγο αυτόν είχε προσλάβει πολλούς αξιόλογους μικρογράφους του καιρού του. Μεταξύ αυτών ήταν και οι Ολλανδοί αδελφοί Λίμπουρχ, οι οποίοι κατασκεύασαν το πιο διάσημο και πιθανώς το καλύτερα σωζόμενο παράδειγμα εικονογραφημένου χειρόγραφου στην ύστερη φάση του διεθνούς γοτθικού στυλ*.

Μιλάμε, ασφαλώς, για τις Πολύ Πλούσιες Ώρες του Δούκα του Μπερί (Très Riches Heures du Duc de Berry), ένα βιβλίο προσευχών που αντιστοιχεί στις προσευχές των ημερών του έτους και των ωρών της ημέρας. Ωστόσο, οι τρεις αδελφοί καλλιτέχνες δεν πρόλαβαν να το τελειώσουν (πέθαναν και οι τρεις μαζί με τον πάτρονά τους το 1416, πιθανότατα από πανώλη), και ολοκληρώθηκε αργότερα από άγνωστο καλλιτέχνη.

Το πιο γνωστό τμήμα του χειρογράφου είναι, αναμφίβολα, το Ημερολόγιο που περιέχει το πιο διάσημο σύνολο μικρογραφιών του Μεσαίωνα. Είναι χωρισμένο σε μήνες: κάθε μήνας καταλαμβάνει δύο σελίδες και παριστάνεται με μια μικρογραφία πλήρους σελίδας. Η θεματολογία τους περιλαμβάνει σκηνές τόσο από την αριστοκρατική ζωή όσο και από τις αγροτικές εργασίες, όπως και σημαντικά μεσαιωνικά αρχιτεκτονήματα. 

Στη μικρογραφία του Ιανουαρίου βλέπουμε το πολυτελές τραπέζι του δούκα που περιγράφηκε παραπάνω. Σύμφωνα με τους ιστορικούς, η σκηνή της μικρογραφίας έλαβε χώρα στις 6 Ιανουαρίου 1414, στο Παρίσι, κατά την γιορτή των Θεοφανίων.

Ο εκκεντρικός δούκας ξόδεψε το σύνολο σχεδόν της περιουσίας του για την συλλογή του που περιλάμβανε μια ποικιλία αντικειμένων ανυπολόγιστης αξίας, τόσο παλαιών όσο και σύγχρονων, μεταξύ των οποίων αρχαία νομίσματα, κοσμήματα, χρυσά και ασημένια αγγεία, ταπισερί, 1.500 σκύλους, ακόμη και στρουθοκαμήλους και καμήλες. Τα ακριβά του γούστα τον οδήγησαν, ωστόσο, στην οικονομική καταστροφή. Πέθανε βαθιά χρεωμένος το 1416 στο Παρίσι, χωρίς να μπορεί να καλύψει ούτε τα έξοδα της κηδείας του...

(Το χειρόγραφο φυλάσσεται στο Musée Condé στο Σαντιγί)

*Διεθνής Γοτθικός Ρυθμός: καλλιτεχνικό στυλ του τέλους του 14ου αιώνα που προήλθε από τη συγχώνευση της ιταλικής με την βορειοευρωπαϊκή γοτθική τέχνη και διαδόθηκε σε ολόκληρη την Ευρώπη.

Σκηνή αρραβώνων: λεπτομέρεια από την μικρογραφία του Απριλίου από τις "Πολύ Πλούσιες Ώρες του Δούκα του Μπερί" (φωτ. Wikimedia Commons/public domain)

Σκηνή τρύγου μπροστά από το κάστρο του Σωμύρ στο Ανζού στη μικρογραφία του Σεπτεμβρίου από τις "Πολύ Πλούσιες Ώρες του Δούκα του Μπερί" (φωτ. Wikimedia Commons/public domain)

Πηγές: Historyofinformation , Wikipedia (1), (2) , Encyclopedia , Britannica