Πολύπτυχο της Γάνδης
Το Πολύπτυχο της Γάνδης, έργο του Φλαμανδού ζωγράφου Γιαν βαν Άικ και του λιγότερου γνωστού αδερφού του Χούμπερτ. Ολοκληρώθηκε το 1432 και βρίσκεται στον καθεδρικό ναό της Γάνδης.
Το Πολύπτυχο της Γάνδης είναι ένα μεγάλο και πολύπλοκο ζωγραφικό έργο με πλευρικά φύλλα που επέτρεπαν να εμφανίζεται κλειστό ή ανοιχτό. Φιλοτεχνήθηκε το 1432 από τους αδελφούς Χούμπερτ και Γιαν βαν Άικ και βρίσκεται στην αγία τράπεζα του καθεδρικού ναού του Αγίου Μπάβο στη Γάνδη της Φλάνδρας, στο σημερινό Βέλγιο. Θεωρείται αριστούργημα της ευρωπαϊκής τέχνης και ένας από τους πολυτιμότερους καλλιτεχνικούς θησαυρούς του κόσμου.
Περιγραφή
Το έργο συνήθιζε να ανοίγει μόνο τις άγιες ημέρες. Τον υπόλοιπο χρόνο τα φύλλα ήταν κλειστά, έτσι ώστε να είναι ορατός μόνο ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου. Μόλις άνοιγε, αποκάλυπτε μια ζωγραφική σύνθεση με ζωντανά χρώματα, σκόπιμα πιο φωτεινά και πιο γιορτινά από εκείνα των κλειστών φύλλων.
Οι εικόνες του εσωτερικού περιλαμβάνουν μια «Δέηση», δηλαδή τη «μεσολάβηση» της Παναγίας και του Ιωάννη του Βαπτιστή στον Θεό, με τις τρεις μορφές καθισμένες σε θρόνο. Δεξιά και αριστερά της Δέησης εικονίζονται Άγγελοι που τραγουδούν και παίζουν μουσική, ενώ στις άκρες παριστάνονται ο Αδάμ και η Εύα και από πάνω τους δύο παραστάσεις, η Προσφορά του Κάιν και του Άβελ και η Δολοφονία του Άβελ από τον Κάιν.
Στο κεντρικό φύλλο δεσπόζει η «Προσκύνηση του Αμνού», μια μεγαλειώδης παράσταση που παραπέμπει σε μια σκηνή από την Αποκάλυψη. Στο κέντρο της σύνθεσης βρίσκεται ο Αμνός, ο οποίος συμβολίζει τη θυσιασμένη αθωότητα του Ιησού. Στέκεται πάνω σ' ένα βωμό, ζωντανός αλλά αιμορραγεί από μία πληγή και το αίμα του πέφτει μέσα σε ένα δισκοπότηρο. Τριγύρω άγιοι, προφήτες, εκπρόσωποι της εκκλησίας, πομπές μαρτύρων και παρθένων έρχονται για να τον προσκυνήσουν.
Στα πλευρικά φύλλα συνεχίζεται η πομπή των πιστών, με τους Δίκαιους Κριτές, τους Πολεμιστές του Χριστού, τους Ερημίτες και τους Προσκυνητές. Στο κάτω δεξί φύλλο με τους προσκυνητές, όπου ξεχωρίζει η γιγαντιαία μορφή του Αγίου Χριστοφόρου, οι μελετητές θεωρούν ότι στην άκρη δεξιά, σε δεύτερο πλάνο, διακρίνεται ο ίδιος ο Γιαν βαν Άικ, που κοιτάζει χαμογελαστός τον θεατή. Στο φόντο διακρίνεται χαρακτηριστική βλάστηση της Μεσογείου, λόφοι και βουνά και πόλεις, εμπνευσμένες από κτήρια της εποχής.
Η Προσκύνηση του Αμνού
Η ταραχώδης ιστορία του…
Το πολύπτυχο, ακριβώς εξαιτίας της ποιότητας και της φήμης του, είχε μια πολυτάραχη ιστορία. Τον 16ο αιώνα, όταν η Ευρώπη ταλανιζόταν από συγκρούσεις με αφορμή το κίνημα της Μεταρρύθμισης, αποσυναρμολογήθηκε και αποθηκεύτηκε στον πύργο της εκκλησίας για να γλιτώσει από τους εξεγερμένους προτεστάντες που κατέστρεφαν τα εκκλησιαστικά έργα τέχνης.
Τέσσερα από τα φύλλα κλάπηκαν από Γάλλους στρατιώτες του Ναπολέοντα και εκτέθηκαν στο Λούβρο μέχρι το 1815 που επιστράφηκαν στη Γάνδη. Στη συνέχεια ένας τοπικός επίσκοπος αποφάσισε να πουλήσει κάποια από τα φύλλα σε έναν έμπορο τέχνης, τελικά όμως επιστράφηκαν μετά την οργή των κατοίκων. Άλλα φύλλα που είχαν παραμείνει στον καθεδρικό ναό κόντεψαν να καταστραφούν από πυρκαγιά το 1822.
Κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου υπεξαιρέθηκε από τις γερμανικές δυνάμεις. Στη Συνθήκη των Βερσαλλιών που υπογράφτηκε μετά τη λήξη του πολέμου συμπεριλήφθηκε ειδική διάταξη που υποχρέωνε τους Γερμανούς να επιστρέψουν το αριστούργημα στον λαό του Βελγίου.
Το 1934 δύο από τα φύλλα κλάπηκαν. Το πρώτο (ο πίνακας του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή) επιστράφηκε από τον κλέφτη ως χειρονομία καλής θέλησης, αλλά το δεύτερο (ο πίνακας με τους Δίκαιους Κριτές) δεν βρέθηκε ποτέ και στη θέση του βρίσκεται σήμερα ένα αντίγραφο που φιλοτέχνησε ο ζωγράφος Γιαν βαν ντερ Βέκεν το 1939.
Ολόκληρο το πολύπτυχο κατασχέθηκε και πάλι από τους Γερμανούς που κατείχαν το Βέλγιο κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Ευτυχώς όμως το 1945 τα αμερικανικά στρατεύματα κατάφεραν να το εντοπίσουν σε ένα αυστριακό αλατωρυχείο και στη συνέχεια το μετέφεραν πίσω στο Βέλγιο. Η δραματική διάσωσή του από μια ειδική ομάδα του αμερικανικού στρατού μεταφέρθηκε και στη μεγάλη οθόνη από τον Τζορτζ Κλούνεϊ το 2014 στην ταινία του The Monuments Men.
